Jak wskazuje Najwyższa Izba Kontroli w opublikowanej pod koniec 2018 r. informacji o wynikach kontroli 24 urzędów gmin obejmującej lata 2014 – 2017 (III kwartał) samorządy lokalne mają nadal duże problemy z merytorycznym i zgodnym z przepisami przyznawaniem umorzeń podatkowych.

Zgodnie z danymi NIK w latach 2014–2017 wszystkie gminy w Polsce umorzyły zaległości podatkowe w podatku od nieruchomości i podatku rolnym w łącznej kwocie 381 mln zł.

Główne błędy organów samorządowych zdaniem NIK dotyczą:

• nieprawidłowości w stosowaniu ustawowych przesłanek przyznawania ulg;
• nierzetelnym dokumentowaniu postępowań;
• niewłaściwym sporządzaniu decyzji administracyjnych;
• umarzaniu kwot niestanowiących zaległości podatkowych lub niezgodnych z wnioskiem podatnika;
• nieprzestrzeganiu ustawowych terminów w prowadzonych postępowaniach.

Gminy objęte kontrolą NIK w badanym okresie wydały 5113 decyzji podatkowych, z czego 4388 tj. 85% było decyzjami umorzeniowymi, a jedynie w 725 przypadkach tj. 15% organy odmówiły przyznania ulgi w postaci umorzenia.

Warto wiedzieć, że umorzenia zaległości podatkowych przyznawane przez gminy przedsiębiorcom i osobom fizycznym udzielane są na wniosek podatnika w oparciu o decyzje samorządów. Organ samorządowy musi przy tym rozważyć istnienie określonych prawem przesłanek do umorzenia zaległości, które zostały określone w Ordynacji podatkowej, a są nimi: 

• ważny interes podatnika
• interes publiczny.

Pojęcia te nie zostały jednak zdefiniowane w żadnym akcie prawnym, dlatego też decyzje podejmowane w sprawach umorzeń są decyzjami uznaniowymi. Uznaniowość nie może jednak oznaczać dowolności w podejmowaniu decyzji. Nawet w przypadku ustalenia przesłanek „ważnego interesu podatnika” lub „interesu publicznego” organ podatkowy nie ma obowiązku umorzenia zaległości podatkowych. Ma ono bowiem charakter wyjątkowy i jest odstępstwem od konstytucyjnej zasady powszechności opodatkowania. Powoduje też wygaśnięcie wierzytelności gminy, a tym samym obniża realne lub potencjalne dochody gminy. 

Z tego powodu decyzje w sprawach podatkowych powinny być podejmowane w sposób przejrzysty, a informacja o podatnikach korzystających z różnego rodzaju preferencji w zakresie podatków lokalnych powinna być publicznie dostępna. Jak podkreśla NIK organy podatkowe gmin często przekonane są, że działają w ramach niczym nieograniczone uznaniowości i w konsekwencji umarzają zaległości, mimo braku podstaw ku temu. 

Opracowano na podstawie Informacji Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli „Umarzanie zaległości podatkowych przez organy wykonawcze gmin” LOL.430.003.2018