Warszawa, 28 maja 2021 r.

Naczelny Sąd Administracyjny w dniu 24 maja 2021 roku podjął uchwałę sygn. akt I FPS 1/21, która wytrąca organom podatkowym kontrowersyjną i często kwestionowaną możliwość wszczynania postępowań karnych skarbowych na krótko przez terminem przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Wyjaśnić należy, że w ostatnich latach częstą praktyką organów podatkowych było wszczynanie postępowań karnych skarbowych dotyczących zobowiązania podatkowego na kilka tygodni przed upływem biegu terminu tego przedawnienia. W ten sposób ulegał on zawieszeniu, a fiskus miał dodatkowy czas na weryfikację rozliczeń podatnika i podjęcie decyzji o zakwestionowaniu tych rozliczeń lub umorzeniu całego postępowania ze względu na brak podstaw do jego prowadzenia. 

Działanie takie nie tylko przez podatników, ale też przez część sądów administracyjnych, do których trafiały skargi, uznawane było za instrumentalne traktowanie przepisów przez fiskusa ze szkodą dla podatników. Bowiem obiektywnie wielokrotnie brak było okoliczności uzasadniających wszczynanie takich postępowań karnych skarbowych innych niż właśnie tylko chęć ze strony organów podatkowych przerwania biegu terminu przedawnienia zobowiązania. Takie „profilaktyczne” działanie organów podatkowych część składów orzekających uznawała za nieuprawnione. Równolegle w wielu wyrokach WSA prezentowane dotychczas było stanowisko wskazujące, iż sądy administracyjne nie powinny zajmować się badaniem prawidłowości takiego działania fiskusa, albowiem pozostaje ono poza zakresem spraw, jakie mogą rozstrzygać sądy administracyjne.

W przedmiotowej uchwale z 24 maja br. NSA potwierdził, że sądy administracyjne są jak najbardziej uprawnione do zbadania, czy w danej sprawie wystąpił skutek w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia, w związku z wszczęciem postępowania karnego skarbowego. Przy tym, jeśli dany sąd uzna, że działanie organów podatkowych miało na celu wyłącznie wydłużenie czasu na wydanie decyzji, działanie takie zostanie uznane za pozorne, a zawieszenie biegu terminu przedawnienia nie nastąpi, co pociągnie za sobą umorzenie postępowania podatkowego.

Znaczenie omawianej uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego wzmacnia fakt, że została ona podjęta w składzie siedmiu sędziów, co oznacza, że to stanowisko NSA jest wiążące dla wszystkich sądów administracyjnych. Innymi słowy, jeżeli jakikolwiek skład sądu administracyjnego rozpoznający w przyszłości analogiczną sprawę nie podzieli stanowiska zajętego przez siedmiu sędziów w przedmiotowej uchwale NSA, skład taki nie może wydać wyroku odbiegającego od stanowiska NSA, lecz zobowiązany jest wpierw przedstawić swoje zastrzeżenia do rozstrzygnięcia odpowiedniemu składowi NSA, który na tej podstawie może wydać nową uchwałę zmieniającą wcześniejszą wykładnię. 

Dla podatników uchwała NSA o sygn. akt I FPS 1/21 może mieć ogromne znaczenie, gdyż daje im gwarancję, że organy podatkowe przestaną nadużywać swoich uprawnień do bezpodstawnego wydłużenia okresu, w którym wydawać mogą decyzje podatkowe (często niekorzystne dla podatników). NSA tym samym przyznał, że podatnicy mają prawo oczekiwać, iż po upływie terminu przedawnienia ich zobowiązanie podatkowe ostatecznie wygaśnie.

Łukasz Szatkowski
Menedżer Działu Podatków