Termin „optymalny” zazwyczaj budzi same pozytywne skojarzenia. Optymalna, czyli najlepsza temperatura do spania, optymalny balans między pracą a wolnym czasem, czy też optymalne żywienie dzieci to kwestie, które nurtują wielu spośród nas. Poszukiwanie optymalnego rozwiązania, czyli inaczej optymalizacja to metoda występująca w wielu różnych dziedzinach np. w matematyce (ekstremum funkcji), ekonomii, ale też przy procesach produkcyjnych, czy finansach publicznych. 

W dziedzinie podatków niestety często optymalizacją nazywano metodę działania podmiotów, która miała na celu uchylanie się od opodatkowania tzn. łamanie przepisów prawa w celu zminimalizowania albo całkowitego wyeliminowania obciążeń podatkowych. Jednak nawet podejmowanie przez firmy działań, które są zgodne z przepisami prawa, paradoksalnie bywa napiętnowane przez fiskus. Ma to miejsce m.in. w sytuacji, gdy osiągnięta korzyść podatkowa jest sprzeczna z celem przepisu ustawy, a sposób działania podatnika w celu uzyskania tej korzyści jest sztuczny. Wtedy takie legalne działania uznaje się za agresywną optymalizację podatkową.

Jak wskazuje Najwyższa Izba Kontroli w swojej informacji o wynikach kontroli¹, zjawisko agresywnej optymalizacji podatkowej w zakresie CIT jest szczególnie niebezpieczne ze względu na to, iż przybrało charakter międzynarodowy. Pomiędzy różnymi systemami podatkowymi poszczególnych państw powstają różnice w przedmiocie i wysokości opodatkowania, powodujące, że dla podmiotów, szczególnie dużych, opłacalne staje się przenoszenie dochodów pomiędzy krajami, aby per saldo zapłacić niższy podatek.

Jednak nie tylko schematy transgraniczne bywają wykorzystywane przez podmioty prawne do obniżania wysokości odprowadzanych do fiskusa podatków i nie zawsze unikanie opodatkowania dotyczy podatków dochodowych. Jak bowiem wynika z wydanych w lipcu br. uchwał² działającej przy Ministerstwie Finansów Rady do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania, działania podjęte przez dużego operatora telekomunikacyjnego związane z tzw. leasingiem zwrotnym infrastruktury telekomunikacyjnej spełniają ustawowe kryteria unikania opodatkowania w zakresie podatku od nieruchomości.

Warto zauważyć, że Rada analizowała działania przedsiębiorcy, który jest dużym i powszechnie znanym operatorem telefonii komórkowej i stacjonarnej oraz Internetu, jakie podjął on w roku 2009, podczas gdy odpowiednie przepisy tzw. klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania zostały wprowadzone do polskiego porządku prawnego dopiero w roku 2016. Istotne jest jednak to, że badany przez Radę zespół działań operatora sprzed 12 lat ma od tamtego czasu przełożenie na coroczne znaczące obniżenie wymiaru podatku od nieruchomości.

Działania podatnika zakwestionowane przez Radę sprowadzały się do leasingu zwrotnego tj. sprzedaży i równoczesnego uzyskania możliwości ponownego korzystania z budowli w postaci infrastruktury telekomunikacyjnej, od której wspomniany Operator opłacał dotychczas podatek od nieruchomości stosując stawkę 2% od wartości księgowej brutto. Co istotne dla tej sprawy — nabywcą infrastruktury był podmiot w pełni zależny od Operatora, a cena sprzedaży była kilkukrotnie niższa niż wartość księgowa brutto, dzięki czemu podatek od nieruchomości płacony przez Nabywcę budowli i tym samym dochody samorządów z tego tytułu były kilka razu mniejsze niż przed sprzedażą. W wyniku opisanych działań Operator nadal korzystał ze sprzedanej infrastruktury nie tylko w celu świadczenia swoich usług, ale także w celu udostępniania jej tzw. operatorom alternatywnym.

Pikanterii sprawie dodaje fakt, że w tym samym dniu, kiedy nastąpiła sprzedaż infrastruktury, jej Nabywca wyemitował obligacje w celu sfinansowania zakupu, które w całości objął Operator. Obie transakcje, tj. sprzedaż infrastruktury oraz emisja obligacji zostały tak przygotowane i przeprowadzone, że między ich stronami nie wystąpił faktycznie żadne przepływ środków pieniężnych. Na dodatek w roku 2016 nastąpiło połączenie obu spółek poprzez wchłonięcie spółki Nabywcy przez Operatora.

W wydanych w 22 lipca 2021 r. uchwałach Rada do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania wskazuje, że podjęty przez Operatora i Nabywcę zespół czynności należy uznać za unikanie opodatkowania, ponieważ:

• w ich wyniku Operator osiągnął znaczącą korzyść podatkową (którą Inventage szacuje na ponad 100 mln zł rocznie); 
• działania podjęte przez Operatora i Nabywcę miały przede wszystkim na celu osiągnięcie właśnie tej korzyści; inne cele, na które powoływał się Operator w trakcie całego procesu Rada uznała za nieistotne; 
• działania te spełniają przesłankę sztuczności; jak ustaliła Rada, realizując poszczególne czynności strony starały się doprowadzić do uzyskania stanu zbliżonego do istniejącego przed dokonaniem leasingu zwrotnego; 
• osiągnięta przez Operatora korzyść podatkowa jest sprzeczna z przedmiotem i celem ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, ponieważ bez podjęcia omawianego zespołu czynności Operator nie byłby uprawniony do pomniejszenia swojego zobowiązania podatkowego w podatku od nieruchomości. 

Korzyść podatkowa Operatora w postaci obniżenia, począwszy od roku 2009, zobowiązań podatkowych w podatku od nieruchomości występuje corocznie, a więc także po 15 lipca 2016 r., kiedy wprowadzone zostały do Ordynacji podatkowej przepisy klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania. Dlatego podatnik ten powinien spodziewać się wszczęcia przez organy podatkowe (tj. prezydentów, burmistrzów lub wójtów poszczególnych gmin, przez które przebiega sprzedana infrastruktura telekomunikacyjna) postępowań i wydania decyzji podatkowych za lata 2016–2021, w których organy ustalą Operatorowi wymiar podatku od nieruchomości na podstawie takiego stanu faktycznego, jaki istniałby bez zawartej w roku 2009 umowy leasingu zwrotnego budowli. 

Biorąc pod uwagę okres przedawnienia zobowiązania podatkowego oraz dodatkowe odsetki od zaległości, które Operator zobowiązany będzie uregulować, może to oznaczać dla niego potencjalne uszczuplenie w finansach w kwocie przekraczającej 0,5 mld zł.

Jak wynika z powyższego, klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania dla zarządów spółek może oznaczać w praktyce, że będą się oni musieli mierzyć z konsekwencjami działań własnych, a czasem swoich poprzedników, które miały miejsce nawet kilkanaście lat temu. Warto mieć to na uwadze podczas identyfikacji potencjalnych ryzyk podatkowych w zakresie podatku od nieruchomości.

Łukasz Szatkowski
Menedżer Działu Podatków

1 Informacja NIK o wynikach kontroli z 30 grudnia 2019 r.: Agresywna optymalizacja podatkowa w zakresie CIT Nr ewid. 191/2019/P/18/010/KBF;;

2 uchwały nr 4–9/2021 Rady do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania z 22 lipca 2021 r.